درس نوزدهم

حدیث جوانی

نوع ادبی: ادبیّات غنایی

سبک: عراقی معاصر

قالب:غزل

محتوا: جوانی

شاعر: محمد حسن رهی معیری ( نام اثر: در سایه ی عمر)

 

درآمد

محمد حسن رهی معیری از شاعران سنت گرای معاصر و ادامه دهندگان شعر سنتی است. از ویژگی های شعر او، لطف و روانی، استحکام شعری، سلامتی و انسجام تخیل قوی و گیرایی است. از این رو شعر رهی در میان نسل خود با اقبال فراوانی روبرو شد.

تصنیف های او نیز سالیان دراز است که گوش اهل موسیقی را می نوازد. غزل حدیث جوانی بیان کننده ی اندوه شاعرانه ی دوره ی محبوب و گذر عمر است. غزل به شیوه ی عراقی امّا با مفاهیم نو سروده شده است. شعر در مجموع آمیزه ای از شکوه و عشق سوزان و درد است.

 

شرح مفاهیم درس

1. اشکم ولی به پای عزیزان چکیده ام   خارم ولی به سایه ی گل آرمیده ام

همه ی وجودم اشکی است که نثار پای عزیزانم می کنم. من خار بی مقداری بیش نیستم ولی در سایه ی  لطف و عنایت گل وجود معشوق آرامش یافته ام.

تشبیه: 1-اشکم، چکیده ام وجه شبه است، 2- خارم      تضاد: خار، گل

استعاره: گل استعاره از یار است.

کنایه: در سایه ی کسی بودن از مورد لطف و حمایت کسی واقع شدن.

2. با یاد رنگ و بوی تو ای نوبهار عشق   همچون بنفشه سر به گریبان کشیده ام

با یاد رنگ و بوی تو، هر گاه چهره ی بهاری، زیبا و با طراوت تو را به یاد می آورم همچون بنفشه اندوهگین می شوم.

تشبیه: هم چون بنفشه

کنایه: سر به گریبان کشیدن کنایه از سوگوار و اندوهگین بودن است.

استعاره: نوبهار استعاره از یار است.

بنفشه به خاطر رنگ تبره و سر فروداشتن، سمبل سوگواری و سجود است:

بی زلف سر کشش سر سودایی از ملال            همچون بنفشه بر سر او زانو نهاده ایم

(حافظ)

بر سجده ی احساس بنفشه است، نشانی             سجاده سبزی که به آلوند گشوده است

(زکریا اخلاقی)

حافظ در غزلی، زلف تاب دار یار را به بنفشه تشبیه کرده است:

تاب بنفشه می دهد طرّه ی مشکسای تو  پرده ی غنچه می درد خنده ی دلگشای تو

3. چون خاک درهوای تو از پا فتاده ام  چون اشک در قفای تو با سر دویده ام

در عشق تو، چون خاک در پیشگاهت سر فرود آورده و از پای افتاده ام و همچون اشک مشتاقانه به دنبال تو آمده ام.

قفا: دنبال

آرایه ها: تشبیه

کنایه: از پا افتادن کنایه از ضعیف و ناتوان شدن.

با سر دویدن: کنایه از اشتیاق    

تضاد: از پا افتادن، دویدن         

مراعات نظیر :پا، سر

تشخیص: شاعر با نسبت دادن «از پا افتادن» به خاک و «با سر دویدن» به اشک به آنها جان بخشیده است

ایهام:هوا: 1- عشق، 2- فضا، محیط

4. من جلوه ی شباب ندیدم به عمر خویش     از دیگران حدیث جوانی شنیده ام

جوانی ام در غم جدایی یار گذشت. از خوشی های جوانی هیچ نفهمیدم. درباره ی شادی های ایّام جوانی چیزهایی از دیگران شنیده ام.

حدیث: در این جا به معنی سخن، به معنی جوانی نیز است، در این معنی با شباب و جوانی ایهام تناسب دارد.

5. از جام عافیت می نابی نخورده ام              وز شاخ آرزو، گل عیشی نچیده ام

در زندگی از خوشی و سعادت بهره ای نداشته ام و هرگز به آرزوهایم نرسیده ام.

تشبیه: جام عافیت، شاخ(شاخه)، آرزو، گل عیش

مراعات نظیر: جام، می- شاخه،گل، نچیده ام

6. موی سپید را فلکم رایگان نداد           این رشته را به نقد جوانی خریده ام

روزگار حتی موی سپید پیری را به من رایگان نبخشید، آن را به بهای گرفتن جوانی ام به من داده است.

 «م» در فلکم نقش متممی دارد: فلک به من رایگان نداد.

رشته: نخ

نقد: بها، پول، قیمت

آرایه ها: تشبیه: نقد جوانی       

استعاره: رشته استعاره از موی سپید پیری است

مراعات نظیر: رایگان، نقد، خریده ام.

7. گر می گریزم از نظر مردمان، رهی      عیبم مکن که آهوی مردم ندیده ام

مرا به خاطر مردم گریزی ام سرزنش نکنید، من همچون آهویی به تنهایی و دوری از مردم خو کرده ام و نیز از مردم، مردمی و انسانیت ندیده ام. این نیز می تواند علت دیگری برای مردم گریزی من باشد.

رهی: تخلّص شاعر است.

تشبیه: آهوی مردم ندیده ام

مراعات نظیر: نظر، مردم، ندیده ام

ایهام: مردم: 1- ناس، آدم ها، 2- مردمی، انسانیت

ایهام تناسب: آهو در این جا به معنی آهوی بیابان است ولی به خاطر وجود کلمه ی عیب در شعر معنی دیگر آهو، یعنی «عیب» به ذهن خطور می کند، این فرایند تداعی معانی را ایهام تناسب گویند که با ایهام مطلق تفاوت دارد. این آرایه در واژه های «نظر» و «مردم» نیز وجود دارد، این کلمه ها از رهگذر ایهام تناسب با هم مراعات نظیر نیز دارند.

آرایه ی حسن تعلیل: شاعر در این بیت علت مردم گریزی خود را هنرمندانه بیان می دارد.

 

 

 

نظرات شما عزیزان: